De behandeling van geïnterneerden in ons land laat de wensen over. Wegens een gebrek aan plaatsen in gespecialiseerde voorzieningen belanden geïnterneerden te vaak in de gevangenis. Deze situatie werd al herhaaldelijk veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Omdat we justitie menselijker willen maken, ook voor geïnterneerden, investeren hier fors in. Er komen drie nieuwe forensisch psychiatrische centra en op korte termijn investeren we in de behandeling van geïnterneerden in de gevangenissen.
Iemand die een misdrijf pleegt en lijdt aan een geestesstoornis kan geïnterneerd worden. De internering is geen straf maar een veiligheidsmaatregel. De persoon die geïnterneerd wordt, heeft recht op zorg en kan na onbepaalde tijd opnieuw vrijkomen als zijn of haar toestand positief geëvalueerd wordt.
De rechtbank zal een internering uitspreken op basis van een verslag van een psychiater. Om de internering toe te passen, moet er aan drie voorwaarden voldaan zijn: 1. De persoon heeft een misdrijf gepleegd dat de fysieke of psychische integriteit van derden aantast of bedreigt. 2. De persoon lijdt op het ogenblik van de beslissing aan een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over zijn daden tenietdoet of ernstig aantast. 3. Het gevaar bestaat dat de persoon opnieuw strafbare feiten pleegt.
De internering wordt uitgesproken zonder definitieve einddatum. De geïnterneerde weet dus niet waanneer hij kan vrijkomen. Het is de kamer voor de bescherming van de maatschappij (KBM) die de maatregel opvolgt en beslist om iemand in een gevangenis, een forensisch psychiatrisch centrum (FPC) of een psychiatrische instelling te plaatsen. Wanneer iemand geïnterneerd is kan hij enkel worden vrijgelaten op proef na een beslissing van de KBM.
In december 2020 waren er in België 3632 geïnterneerden: 434 verbleven in een forensisch psychiatrisch centrum (FPC), 537 verbleven in de reguliere forensische zorg zoals psychiatrische instellingen, 1839 zijn vrij op proef en verbleven niet meer in een instelling en 196 hadden een specifiek statuut. Daarnaast zijn er ongeveer 600 geïnterneerden die noodgedwongen in gevangenissen verblijven waar ze niet thuishoren en onvoldoende begeleiding krijgen.
Herhaaldelijk veroordeeld door Europa
België is al meer dan 25 keer veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens voor de wijze waarop zij geïnterneerden in de gevangenis opsluit. Men stelde dat er te weinig aanbod is buiten de gevangenissen om geïnterneerden zorg op maat aan te bieden waardoor zij veel te lang en vaak voor onbepaalde duur in de gevangenissen verbleven. In een gevangenis is de zorg onaangepast voor de geïnterneerden die daar verblijven en er is geen therapie voor hen. Nochtans is het recht op zorg ingeschreven in de nieuwe interneringswet en geldt die uiteraard ook in de gevangenis. Naast het beschermen van de maatschappij heeft de gevangenis ook de plicht om een geïnterneerde begeleiding en behandeling aan te bieden.
Begin april 2021 werd België opnieuw veroordeeld. Het Hof erkent wel dat er stappen zijn gezet en er buiten de gevangenissen plaatsen zijn gecreëerd voor geïnterneerden. Eén van de doelstellingen in de plannen van justitie is justitie menselijker maken. Dit houdt in dat we meer plaatsen voor geïnterneerden voorzien in gespecialiseerde instellingen én investeren in betere zorg en begeleiding in de gevangenis.
Drie nieuwe forensische psychiatrisch centra (FPC’s)
Tijdens de vorige legislatuur werden door de minister van Volksgezondheid, in samenwerking met de minister van Justitie, inspanningen geleverd om plaatsen te voorzien voor geïnterneerden buiten de gevangenis. Het aantal geïnterneerden in de gevangenis is hierdoor gedaald van meer dan 1.000 in 2014 naar ongeveer 600 in 2020.
| Jaar | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
| Totaal | 1088 | 904 | 784 | 695 | 529 | 537 | 595 |
Onder meer door de bouw van het FPC Gent (2014) en Antwerpen (2017) zorgde voor 446 plaatsen. Een FPC is een psychiatrisch ziekenhuis waar geïnterneerden passende zorg krijgen op maat binnen een beveiligd kader. De financiering gebeurt er gedeeltelijk door justitie (huisvesting en beveiliging) en gedeeltelijk door het RIZIV (zorg, geneesmiddelen en medische honoraria). De uitbating zelf is in handen van een externe partner.
De FPC’s bieden zorg op maat aan geïnterneerden. Risicomanagement staat centraal in de behandeling om te voorkomen dat iemand nieuwe feiten pleegt. De geïnterneerden krijgen in een FPC een individueel behandelplan. Ze kunnen vaardigheden aanleren aan de hand van opleidingen, maar ook door te werken. Naast de therapie en de zinvolle dagbesteding wordt een lerende omgeving gecreëerd door het opnemen van huishoudelijke taken, structuur te bieden, een gezond dag- en nachtritme aan te leren. Zo leren geïnterneerden hun leven opnieuw in handen te nemen. Als iemand voldoende vordering maakt kan men een uitgaansvergunning krijgen. Dit kadert in de voorbereiding en de doorstroming naar de reguliere zorg en maatschappelijke re-integratie.
Daarnaast werden er ook 290 extra plaatsen gecreëerd in de reguliere zorg zoals de long stayafdeling in Bierbeek met 30 plaatsen.
De regering engageert zich ertoe drie nieuwe FPC’s te voorzien. Deze komen er in Paifve met 250 plaatsen, Waver met 250 plaatsen en Aalst met 120 plaatsen. Als die inrichtingen openen, betekent dit dat er 620 geïnterneerden uit de gevangenissen verdwijnen richting psychiatrie.
Hiermee wordt een structureel antwoord geboden op het tekort aan plaatsen. Deze zullen evenwel pas ingenomen kunnen worden vanaf 2026. Daarom investeren we eveneens in de behandeling van geïnterneerden in de gevangenis.
Geïnterneerden in de gevangenis
De geïnterneerden in de gevangenissen zijn verdeeld over de psychiatrische annexen waar ze tijdelijk verblijven in afwachting van de definitieve beslissing van de KBM en anderzijds specifieke psychiatrische afdelingen van de gevangenissen. Deze laatste houden het midden tussen een typische gevangenis en het leven in een psychiatrisch ziekenhuis. Het is voor de ontoereikende behandeling op deze plaatsen dat ons land veroordeeld werd.
De meeste van die geïnterneerden verblijven in Merksplas met 142 plaatsen en Paifve met 204 plaatsen. Om aan deze dringende nood tegemoet te komen, investeert de minister van Justitie nu in zorg op maat voor geïnterneerden in deze gevangenissen.
Zorg op maat
De minister van Justitie wil zo weinig mogelijk geïnterneerden in een gevangenis maar de tijd dat ze er moeten verblijven willen we invullen met betere begeleiding en meer therapie. In afwachting van beschikbare plaatsen buiten de gevangenis moet er gelijkwaardige zorg worden aangeboden in een gevangenis zoals in een FPC of een instelling voor reguliere forensische zorg.
De zorgteams van de gevangenissen van Merksplas en Paifve breiden we daarom uit met 50 mensen. We starten met de aanwervingen in 2021. In alle andere afdelingen van de gevangenissen waar geïnterneerden verblijven worden extra psychiaters voorzien om meer begeleiding op maat uit te werken.
Merksplas
Er verblijven momenteel 400 gedetineerden in Merksplas waarvan 142 geïnterneerden. De gevangenis bevindt zich op een grote site van meer dan 66 hectaren en is onderverdeeld in tien paviljoenen.
Sommige paviljoenen zijn niet meer aangepast aan de normen van de 21ste eeuw. De gevangenis wordt dan ook gerenoveerd in drie fasen tussen 2023 en 2030 voor een totaalbedrag van 162 miljoen euro. Zo wordt er een nieuwbouw opgetrokken voor de ouderen die er verblijven.
Gedetineerden kunnen er werken in de smidse of voor externe bedrijven in één van de werkhuizen. Het werk zelf is zeer gevarieerd: productie van metaalconstructies, recyclage van papier, voorbereidend samenstellen van verpakkingsmaterialen, stukwerk in samenwerking met Cellmade, enz. In totaal werken in de verschillende werkhuizen ongeveer 120 gedetineerden. Daarnaast zijn er nog een 65-tal gedetineerden tewerkgesteld in de technische dienst of verrichten zij logistieke taken zoals linnengoed, wasserij, groenbeheer, keuken, enz.